Podczas chemioterapii i radioterapii kobiety mogą czuć się osłabione. Niestety skutki leczenia często odbijają się niekorzystnie również na wyglądzie.
Ważne jest aby mieć świadomość, że takie sytuacje mogą mieć miejsce, jak również poznać sposoby pozwalające tym niedogodnościom zaradzić.
Włosy
Wypadanie włosów to częsty efekt uboczny chemioterapii. Na szczęście nie dotyczy to wszystkich chorych. Ilość traconych włosów zależy od rodzaju leku lub typu kombinacji leków, dawki i indywidualnej reakcji osoby przyjmującej chemioterapię. Warto zapytać lekarza prowadzącego czy któryś z przyjmowanych preparatów szczególnie wpłynie na wypadanie włosów. U większości osób włosy odrastają po zakończonym leczeniu, a u niektórych nawet jeszcze w trakcie chemioterapii. Zazwyczaj „nowe włosy” są ciemniejsze, grubsze i bardziej kręcone.
Niestety nie ma skutecznej metody by zapobiec wypadaniu włosów. Można natomiast zmniejszyć niedogodności z tym związane poprzez: używanie łagodnych szamponów, miękkiej szczotki zamiast grzebienia, ograniczenie suszenia włosów suszarką. Jeżeli zachodzi taka konieczność należy ustawiać temperaturę strumienia powietrza na najniższą wartość. Niewskazane jest także używanie wałków, lokówki, papilotów, farbowanie włosów, czy też trwała ondulacja.
Warto pomyśleć o krótkiej fryzurze, wtedy włosy stwarzają wrażenie grubszych i o większej objętości. Natomiast jeśli większość włosów lub wszystkie wypadną należy zwrócić uwagę na skórę głowy. Wychodząc na słońce należy posmarować skórę głowy balsamem z filtrem, a przede wszystkim osłaniać głowę czapką, kapeluszem czy chustą. Warto wiedzieć, że na rynku pojawiło się wiele różnych i ciekawych nakryć głowy. Niektóre kobiety otulają głowy wymyślnymi turbanami i chustkami, inne wybierają peruki, które są refundowanie przez NFZ.
Nowoczesne peruki są doskonałej jakości i jeśli tylko są dobrze dobrane, wygląda się w nich tak samo dobrze jak we własnych włosach. Po perukę dobrze jest wybrać się już po pierwszej chemii, najlepiej z przyjaciółką, która krytycznie oceni i szczerze doradzi w jakiej fryzurze wyglądamy najkorzystniej. Najbezpieczniej jest kupić perukę w kolorze i długości własnych włosów, wtedy otoczenie nawet nie zauważy problemu. Można też zaszaleć i zrealizować marzenia na przykład o długich blond lokach na szczególną okazję.
Własne włosy najlepiej ściąć, zgolić, żeby cebulki mogły odpocząć i przygotować się do wytworzenia zdrowych włosów po zakończeniu leczenia. Niestety pierwsze włoski, które odrastają, są cienkie i słabe, te również należy zgolić. Dopiero drugi a nawet trzeci odrost jest zdrowy i mocny. Jeśli swędzi skóra głowy, trzeba ją odżywiać nawilżającą odżywką do włosów lub dobrym kremem. Nie należy farbować nowych włosów – najlepiej poczekać, aż się wzmocnią. Nowym włosom nie żałujmy dobrych odżywek.
Refundacja peruk i uzupełnień przez NFZ
Peruka jest produktem wpisanym na listę refundowanych środków pomocniczych. NFZ refunduje zakup środków pomocniczych zgodnie z ustalonymi limitami.
Jak uzyskać refundację?
Zlecenie na refundację peruki wystawia lekarz: dermatolog, onkolog, hematolog, chirurg. Wypełnione przez lekarza zlecenie, należy następnie potwierdzić w swoim Oddziale NFZ. Potwierdzone przez NFZ zlecenia są realizowane w Salonach fryzjerskich, które maja podpisaną umowę z NFZ.
UWAGA!
Zlecenie na perukę z włosów syntetycznych lub naturalnych można uzyskać raz na rok. Zlecenia wystawione od dnia 01.01.2010r, są ważne 30 dni od daty wystawienia przez lekarza. Od dnia 1 stycznia 2010 r. wzór zlecenia stanowi załącznik nr 4 do zarządzenia nr 58/2009/DSOZ Prezesa NFZ.
Peruka syntetyczna – kod środka 9292.01 – limit 250 zł – NFZ refunduje 100% tej kwoty – czyli 250 zł
Peruka naturalna – kod środka 9292.02 – limit 600 zł – NFZ refunduje 70% tej kwoty – czyli 420 zł
Skóra
Przyjmowanie chemioterapii może powodować różne problemy skórne: zaczerwienienie, świąd, nadmierne łuszczenie się i wysychanie skóry oraz trądzik. Paznokcie mogą być ciemniejsze, łamliwe a ich powierzchnia może ulec deformacji.
Oczywiście z tymi dolegliwościami można sobie poradzić nawet w zaciszu swojego domu lub skorzystać z pomocy specjalistów w salonie kosmetycznym.
Trądzik
- należy utrzymać czysta i sucha skórę oraz stosować preparaty przeciwtrądzikowe.
Przesuszona skóra
- zamiast długich, gorących kąpieli wybrać prysznic;
- bezpośrednio po myciu nakładać na wilgotną skórę balsamy lub olejki nawilżające;
- nie wolno stosować bezpośrednio na skórę perfum oraz preparatów, które zawierają w swoim składzie alkohol;
- kosmetyki do pielęgnacji skóry powinny być odpowiednio dobrane. Warto skorzystać z porady kosmetologa, farmaceuty czy kosmetyczki.
Ekspozycja na promieniowanie słoneczne może nasilać niepożądane działanie cytostatyków na skórę. Dlatego by chronić skórę należy stosować kremy i balsamy z filtrem. Czasem bywa tak, że przebywanie na słońcu jest przeciwwskazane.
W procesie leczenia radioterapia jest kojarzona z innymi metodami leczenia dzięki czemu dochodzi do zmniejszenia liczy wznów miejscowych i wydłużenia czasu przeżycia chorych. Stanowi uzupełnienie zabiegów chirurgicznych jak również chemioterapii czy hormonoterapii. Metoda ta przynosi wiele korzyści jednak podczas gdy promienie jonizujące stosowane w radioterapii niszczą komórki nowotworowe , wpływa to niekorzystnie na zdrowe komórki. Dlatego w wyniku radioterapii mogą wystąpić niepożądane skutki. Przykładem niepożądanych efektów radioterapii mogą być odczyny skórne. Wyróżnia się odczyny popromienne wczesne i późne (po upływie wielu miesięcy od zakończenia leczenia). Odczyny popromienne późne występują rzadziej niż odczyny popromienne wczesne, zaś rozwój technik leczenia spowodował zminimalizowanie ubocznych skutków napromieniania. Wczesne reakcje – odczyny popromienne mogą pojawiać się już 10-14 godzin po pierwszej frakcji napromieniowania, nie stanowiąc zagrożenia i nie pozostawiają trwałych uszkodzeń. Reakcje późne mogą wystąpić po około 6 miesiącach od zakończenia leczenia powodując pewne zmiany, które oczywiście są do rozwiązania ale proces leczenia jest trudniejszy.
Aby zapobiec powstaniu odczynu warto przestrzegać następujących wskazówek:
- nie myć wodą skóry i okolicy napromienianej;
- stosować preparaty wysuszające skórę: zasypki pudrowe zawierające talk, alantoinę;
- zwrócić uwagę by skóra która ma być poddana napromienianiu była sucha;
Radioterapia może być powodem odczynów skórnych – zaczerwienienia zbrązowienia, świądu. Wczesny odczyn skórny może pojawić się w postaci rumienia, ale również łuszczenia, obrzęku, bardzo rzadko w postaci martwicy skóry, owrzodzenia czy włóknienia. Szczyt nasilenia reakcji wczesnej występuje najczęściej w 1-2 tygodniu po podania ostatniej frakcji.
Leczenie wczesnych reakcji skórnych o niewielkim nasileniu polega na leczeniu objawowym.
Należy:
- stosować łagodne detergenty do pielęgnacji skóry,
- nosić nieprzylegającą ściśle do ciała odzież,
- miejsce zmienione wietrzyć,
- miejsce zmienione kilka razy dziennie posypywać talkiem,
- unikać preparatów drażniących skórę,
- unikać promieniowania UV.
W przypadku intensywnego rumienia i suchego złuszczenia się skory stosuje się:
- kremy i maści na bazie wazeliny, oleju rycynowego, balsamu peruwiańskiego, trypsyny i trolaminy wyciągi z aloesu (Aloe vera), D-pantenol
Jeśli występują mokre nadżerki należy:
- stosować specjalne kremy oraz emulsje z witaminą A i E
Po zakończeniu radioterapii zalecane jest wietrzenie i pudrowanie napromienianej skóry od 10 do 20 dni.
Leczenie zmian skórnych po radioterapii o późnym charakterze jest dużo trudniejsze niż zmian wczesnych. Zwykle zmiany przewlekłe występują pod postacią zwłóknienia, stwardnienia skóry, teleangiektazji (poszerzenie drobnych naczyń krwionośnych – pajączki naczyniowe), rzadziej owrzodzeń i przerwań ciągłości skóry występujących zwykle wraz ze zwłóknieniem i związanych z wyższym ryzykiem infekcji skórnych.
„W leczeniu teleangiektazji zastosowanie znalazła terapia laserowa. Dostępne na rynku urządzenia wytwarzające wiązki laserowe są bardzo różnorodne. W niektórych badaniach wykazano, że urządzenia wytwarzające impulsywne źródło światła (intense pulse light – IPL) okazały się skuteczniejsze od laserów LPDL (long pulsed dye laser), używanych często do wybielania zmian skórnych koloru żółtego i czerwonego [21]. W leczeniu zmian skórnych po radioterapii próbowano również stosować światło LED (light emitting diode)”.
Mogą występować również przewlekłe zmiany skórne. Pojawiają się w okresie miesięcy lub lat po zakończeniu leczenia promieniowaniem jonizującym. Zwykle występują pod postacią hipo- lub hiperpigmentacji skóry (plamki lub plamy jaśniejsze lub ciemniejsze od otaczającej je, zdrowej skóry), nadmiernego rogowacenia, suchości, teleangiektazji (poszerzenie drobnych naczyń krwionośnych – pajączki naczyniowe), zaniku i przerwania ciągłości skóry. Zmiany te mogą mieć również charakter nawrotowy, szczególnie jeśli napromieniana uprzednio skóra jest narażona na czynniki drażniące.
„W każdym przypadku wystąpienia odczynu ostrego i późnego konieczne jest nie tylko indywidualne podejście do problemu, lecz również praca zespołowa. Problem trudno gojącej się rany, szczególnie zainfekowanej, czy też opornego na leczenie zwłóknienia często wymaga konsultacji specjalisty chirurga ogólnego bądź plastycznego, jak również interwencji rehabilitantów i fizjoterapeutów”.
Paznokcie
Często po kilku miesiącach od zakończenia leczenia czernieją paznokcie u stóp (płytki na palcach rąk są słabe oraz kruche). Czarne, martwe paznokcie po kilku miesiącach odpadają, a te pod spodem są zawsze zdeformowane, miękkie, w żółtym, brzydkim kolorze. Możemy temu zapobiec i zdecydować się na sztuczne paznokcie. Chorą płytkę trzeba wcześniej delikatnie spiłować i posmarować preparatem chroniącym przed rozwojem bakterii. Potem pedikiurzystka nałoży na nią specjalny żel, różowy lub bezbarwny, paznokieć można pomalować lakierem, ale nie jest to konieczne. Stopa z żelowymi paznokciami wygląda bardzo ładnie i nic nie stoi na przeszkodzie, by chodzić w sandałkach. Pod żelowym paznokciem odrosną ładne zdrowe paznokcie. Należy pamiętać aby w czasie wizyty u pedikiurzystki sprawdzić czystość w gabinecie! Teraz jest bardzo dużo kosmetycznych punktów usługowych, ale nie w każdym są odpowiednie warunki sanitarne, ponieważ autoklawy do dezynfekcji przyrządów są bardzo drogie i nie każdego na nie stać. Jeśli właściciel zainwestuje w aparaturę do dezynfekcji, zawsze chętnie się tym pochwali i nie należy się wstydzić, pytając o warunki sanitarne ponieważ jest to w trosce o własne zdrowie. A podczas chemio-radioterapii odporność spada i organizm nie radzi sobie w tym okresie tak dobrze z bakteriami.
- Chałubińska J., Sych M., „Leczenie wybranych miejscowych objawów reakcji popromiennej po uzupełniającej radioterapii miejscowo zaawansowanego raka piersi – wskazówki praktyczne”, Przegląd Menopauzalny, 2011, t.2, s.118-122.
- Wronkowski Z., Brużewicz Sz., „Pokonać raka. Chemioterapia i radioterapia”, Wronkowski Z., Brużewicz Sz. (red.), Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
